Tên di sản : Nhà thờ cụ phó bảng Lê Viết Tạo
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 2620/QĐ - UBND
Giới thiệu
Nhà thờ Phó Bảng Lê Viết Tạo nằm trên thửa đất số 248, cả nhà thờ và khuôn viên có diện tích 995m2.
Nhà thờ được kiến trúc theo kiểu nhà ở truyền thống có niên đại ở thế kỷ XIX. Toàn bộ nhà thờ được chia thành 5 gian: 3 gian nhà thờ ở giữa và hai gian buồng lồi hai bên. Ngăn cách giữa nhà thờ và 2 gian buồng bằng vách ván thưng, đố lụa.
Ba gian giữa có bước gian bằng nhau dài 2,4m. Tổng chiều dài 3 gian giữa theo dọc nhà là 7,2m. Hè trước 3 gian giữa rộng 1,37m được kè bằng đá lan giai, lòng nhà 3 gian giữa rộng 5,30m, như vậy, lòng nhà từ tường hậu đến mép đá bó hè rộng 6,67m.
Gian buồng phía Đông có kích thước 6,67 x 2,5m.
Gian buồng phía Tây rộng hơn có kích thước 6,67 x 3,1m.
2 gian buồng được thông với 3 gian nhà thờ bằng 2 chuông cửa ván thưng khuôn tranh.
Cũng như những ngôi nhà cổ dân gian truyền thống khác, nhà thờ quan Bảng được cấu trúc một cách hài hòa, chắc chắn, tường xây bao quanh, tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi, đắp nóc chắc chắn, các hàng cột và các vì kèo theo kiểu kiến trúc đăng đối, cụ thể:
Vì 1 và vì 6 là 2 vì áp sát tường đầu hồi phía Đông và phía Tây, nằm trong buồng nên kết cấu đơn giản theo kiểu bào trơn đóng bén. Mỗi vì đều có 4 hàng cột được liên kết giữa các cột với nhau bằng hệ thống xà lòng và xà nách, hai đầu cột cái được giằng bằng câu đầu. Liên kết các vì kèo theo thức kiến trúc kẻ suốt.
Vì 2 và vì 5 là 2 vì chủ đạo được kiến trúc cầu kì, kết cấu theo thức thượng chồng giường hạ kẻ chuyền. Từ trên nóc nhà xuống đỡ thượng lương là guốc đỡ, con kê nằm trên lưng bụng lợn; Đỡ hai đầu bụng lợn là 2 trụ tròn ngồi trên lưng câu đầu bằng 2 bát đấu, khoảng giữa 2 trụ tròn được thưng ván trang trí chữ Phúc, 2 bên trụ tròn đỡ hệ thống hoành tải bằng 4 con rường. Hệ thống con rường, bụng lợn, con kê đều được chạm khắc hoạ tiết lẫn hóa cầu kỳ, chắc chắn.
Câu đầu liên kết với 2 đầu một cái, từ câu đầu xuống xà lòng được cốn ván khuôn tranh đố lụa, phía trên được trang trí diềm vẩy cá.
Liên kết đầu một cái với đầu cột quân là hệ thống kẻ chuyền, 2 bên cốn cũng được thưng ván khuôn tranh đố lụa. Toàn bộ vách vì thuận Đông Tây đều được thưng ván khuôn tranh, đố lụa. Thông với 2 gian buồng là hệ thống cửa gỗ kiểu bức bàn tại vị trí nách và thuận tiện.
Vì 3, 4 là vì giữa nhà, do nhu cầu để rộng không gian nên vì kèo được kết cấu theo thức kẻ chuyến đơn giản, trốn 2 cột cái tiền. Kẻ, câu đầu, quá giang đều được soi gờ cẩn trọng, đầu quá giang cũng được chạm khắc hoa lá hóa lân.
Liên kết các vì kèo với nhau là hệ thống xà dọc, xà thế hoành và hệ thống hoành tải bằng gỗ trên mái.
Hệ thống 3 chuồng cửa mặt tiền mới được tôn tại lại theo thức của bức bàn cải tiến. Xiên hoa trên cửa mặt tiền được cấu trúc con tiện. Ngạch thượng, hạ của cửa bằng gỗ, được trang trí hoa lá đơn giản.
Hệ thống cột quân đỡ 2 đầu bẩy của vì 3, 4 bằng gỗ, đường kính xấp xỉ 0,22m, các cột cái đều có đường kính 0,28m, đường kính cột quân xấp xỉ 0,22m.
Các đầu bẩy của vì 2, 3, 4, 5 đều được chạm khắc hoa lá hóa lân, không cầu kỳ nhưng tinh tế, mang tính thanh cao nho nhã toát lên hệ tư tưởng của một gia đình tri thức.
Đáng lưu tâm là những bức Xuân mai hậu ở gian 2, 3, 4 được trang trí bằng 3 bức thư họa “Phúc - Vĩnh - Biến”, giãn cách 3 bức thư họa được thưng ván soi chân khay. Những bức thư họa bằng chữ Hán bay bướm được trang trí vân mây, hoa lá bên trong trông hài hòa, bay bướm, thanh cao, tương truyền đây chính là thủ bút của quan Bảng Lê Viết T���o.
Vốn là ngôi nhà ở cổ truyền thống của ông cha xưa kia, nhà thờ quan Bảng Tạo tuy không to nhưng thanh cao, uy nghiêm. Việc xây nhà thờ to đẹp hoành tráng hơn là việc làm không khó đối với dòng họ Lê Viết, nhưng với truyền thống hướng tổ, lòng biết ơn công đức cao dày của tiền nhân, trân trọng giữ gìn truyền thống hiếu học yêu nước và những kỷ vật của tổ tiên, ngôi nhà mà chính quan Bảng đã ở lúc sinh thời, là nơi thờ tự khi đã về cõi vĩnh hằng, sẽ mãi mãi là di tích lịch sử vô giá trong tâm thức của các thế hệ con cháu dòng họ Lê Viết và nhân dân địa phương.
Đồ thờ trong di tích:
Đại tự cổ: Duy tân tam niên “................” (vô vi)
Hương án thờ thế kỷ XX kích thước 2,1m x 1,6 x 1,2m.
Sập thờ thế kỷ XX (2m x 1,6m, cao 0,7m).
Khám thờ thế kỷ XX (1,4 x 1,2, rộng 0,6m)
Biển bài Vua ban thế kỷ XX 2 chiếc.
Đài rượu gỗ thế kỷ XX 3 chiếc.
Độc bình cổ thế kỷ XIX 1 chiếc.
Đĩa cổ to thế kỷ XVII 1 chiếc.
Bàn trà tàu cổ 1 chiếc.
Nậm rượu cổ thế kỷ XIX 2 chiếc.
Chén thờ cổ 5 chiếc.
Bát hương thờ cổ - 2 chiếc.
Bát thờ cổ 10 chiếc Đĩa thờ cổ 10 chiếc.
Là những cổ vật gia đình có từ xưa để thờ và một số đồ thờ Vua ban được con cụ Bảng là cụ Lê Viết Đậu đưa từ Huế về trong dịp rước di hài quan Bảng chuyển về quê vào ngày 19 tháng 2 năm 1934. Những đồ thờ sau này, con cháu cung tiến hiện có trong nhà thờ như các loại đỉnh hương, chân nến, mâm, khánh...bằng đồng và các loại đồ gốm sứ như lọ hoa, chậu lan, bát, đĩa...và nhiều hiện vật khác chưa thống kê hết.